هیچ ماده غذایی، نمی تواند به تنهایی جایگزین شیر شود. کلسیم موجود در منابع گیاهی و سبزیجات و مغزها مانند اسفناج، انواع کلم‌ها و بادام نمی‌تواند مانند کلسیم شیر برای انسان خصوصاً کودکان و نوجوانان مفید و جذب‌شدنی باشد. قند شیر یا لاکتوز منبع تأمین انرژی است. شیرینی لاکتوز یک‌سوم قند نیشکر است و مانند سایر قندها چاق‌کننده نیست و به‌دلیل دیر هضم شدن، برای بیماران مبتلا به دیابت نیز مفید است. هنگام تولید پنیر، بیشتر لاکتوز بدون تغییر باقی می‌ماند و وارد آب‌پنیر می‌شود. امروزه لاکتوز آب‌پنیر جمع‌آوری می‌شود و از هیدرولیز آن گلوکز و گالاکتوز به‌دست می‌آید که به‌صورت شیرین‌کننده در قنادی‌ها استفاده می‌شود. لاکتوز در صنعت داروسازی نیز برای پوشش قرص و کپسول کاربرد دارد.»
علایم عدم تحمل لاکتوز
برخی افراد با نوشیدن شیر دچار عوارض گوارشی مثل نفخ، دل‌پیچه و اسهال می‌شوند. این حالت، که به آن عدم تحمل لاکتوز گفته می‌شود، به‌دلیل کاهش شدید آنزیم لاکتاز در بدن است. آنزیم هضم‌کننده لاکتوز یا قند شیر به نام لاکتاز در بدن انسان و سایر پستانداران ساخته می‌شود. نوزاد به طور معمول با لاکتاز به دنیا می‌آید و فعالیت این آنزیم بعد از تولد بسیار زیاد است ولی بعد از دوران شیرخوارگی و کاهش مصرف شیر، میزان تولید آن نیز کم می‌شود. بنابراین اگر شیر از رژیم غذایی روزانه حذف شود، ساخت این آنزیم در بدن به‌مرور متوقف خواهد شد. وقتی بدن آنزیم لاکتاز تولید نکند، لاکتوز هضم نمی‌شود و وارد روده‌ی بزرگ می‌شود. در آنجا باکتری‌های روده‌ی بزرگ آن را تخمیر می‌کنند و باکتری‌های روده‌ای مثل کلی‌فرم‌ها آنها را مصرف می‌کنند که در نهایت منجر به نفخ، دردهای شکمی و اسهال می‌شود. عدم تحمل لاکتوز بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود که درمان این عارضه آسان است.
مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز نباید شیر بخورند؟
معمولاً بیشتر افرادی که دچار این ناراحتی هستند می‌توانند یک لیوان شیر (۲۵۰ میلی‌لیتر) را کم‌کم طی چند ساعت، بدون ناراحتی، بنوشند تا آنزیم لاکتاز به‌تدریج مجدداً در بدن ساخته شود. آنها می‌توانند بعد از مدتی به‌راحتی شیر بنوشند یا می‌توانند مدتی (یک تا دو ماه) از شیرهای استریلیزه مدت دار (فرادما) کم‌لاکتوز یا شیر با لاکتوز هیدرولیزشده بنوشند و سپس شیرهای استریلیزه مدت دار (فرادما) معمولی بنوشند. اگر مشکل با این دستورها رفع نشد، افراد می‌توانند سایر فرآورده‌های لبنی مثل ماست، پنیر، کِفیر، دوغ، کشک، شیرهای طعم دار و بستنی را مصرف کنند. نکته قابل توجه این است که با مصرف تدریجی شیر، آنزیم هضم‌کننده لاکتوز مجدداً در بدن ساخته می‌شود و به‌مرور مشکل عدم تحمل لاکتوز در فرد رفع خواهد شد. در مناطقی که با کمبود لاکتاز مواجه هستند، می‌توان شیرهای هموژنیزه استریلیزه با ماندگاری طولانی (فرادما) را با این آنزیم مخلوط کرد تا لاکتوز، طی دوران چندماهه نگهداری، تجزیه شود. در این حالت، به‌علت تولید گلوکز طعم شیر شیرین‌تر می‌شود.
